Από τα ΒΟΙΩΤΙΚΑ του ΠΑΥΣΑΝΙΑ
Ανάμεσα στα βουνά της Ελλάδας ο Ελικώνας ξεχωρίζει για την ευφορία του
και για την αφθονία των καρποφόρων δέντρων' και οι θάμνοι της ανδράχνου
(βατομουριάς) παρέχουν στις κατσίκες πιο ευχάριστο καρπό παρά σ'
οποιοδήποτε άλλο τόπο. Όσοι ζουν περί τον Ελικώνα λένε πως δεν υπάρχουν
στο βουνό θανατηφόρα για τον άνθρωπο βότανα και ρίζες. Μάλιστα ως τροφή
των φιδιών κάνουν και των φιδιών το δηλητήριο πιο αδύνατο, ώστε συνήθως
να γλιτώνουν όσοι δαγκώνονται απ' αυτά, αρκεί να καταφύγουν σε κάποιο
Λίβυα από τη γενιά των Ψύλλων ή να χρησιμοποιήσουν κατάλληλα φάρμακα. τα
πιο άγρια φίδια έχουν δηλητήριο που σκοτώνει τους ανθρώπους και τα ζώα
όλα χωρίς εξαίρεση, συντελεί όμως πολύ στη δραστικότητα τού δηλητηρίου
και ή τροφή τους: από ένα φοίνικα έμαθα πως στα ορεινά τής Φοινίκης οι
ρίζες κάνουν τις οχιές πιο άγριες' αυτός έλεγε πως είδε κάποιον να
ξεφεύγει την επίθεση μίας οχιάς και ν' ανεβαίνει σε δένδρο' η οχιά που
έφτασε αργά εξακόντισε πάνω στο δέντρο δηλητήριο, από το οποίο ο
άνθρωπος πέθανε' αυτά διηγούνταν εκείνος. Στην Αραβία με όσες οχιές ζουν
περί τα βαλσαμόδεντρα συμβαίνουν τα εξής: τα βάλσαμα έχουν το μέγεθος
των θάμνων της μυρσίνης και τα φύλλα τους μοιάζουν με τής μαντζουράνας.
Οι οχιές της Αραβίας, άλλοτε μεγαλύτερες και άλλοτε μικρότερες ομάδες,
φωλιάζουν κάτω από κάθε δέντρο, γιατί και ο χυμός των βάλσαμων αποτελεί
γι' αυτές τροφή πολύ ευχάριστη, άλλα και γιατί αγαπούν τη σκιά των
φυτών. Όταν έρθει ή εποχή να μάσουν το χυμό τού φυτού οι άραβες, φέρνει
καθένας δυο ξύλα προς τις οχιές, τις οποίες διώχνει χτυπώντας το ένα
ξύλο με το άλλο, γιατί δεν θέλουν να τις σκοτώσουν θεωρώντας τες ιερές
των βάλσαμων. Άν συμβεί να δαγκωθεί κανένας από τις οχιές, το τραύμα
μοιάζει σαν κόψιμο με μαχαίρι, δεν υπάρχει όμως φόβος από το δηλητήριο,
γιατί οι οχιές τρώνε το πιο εύοσμο από τα μύρα και η δραστικότητα τού
δηλητηρίου τους μετριάζεται, ώστε να μην είναι θανατηφόρο' αυτή είναι ή
επίδραση της τροφής στο ποιον τού δηλητηρίου.
Λένε πως πρώτοι θυσίασαν στον Ελικώνα για τις μούσες και ονόμασαν το βουνό ιερό των μουσών ο Εφιάλτης και ο Ώτος, οι οποίοι έγιναν και οικιστές της 'Άσκρης . σ' αυτό αναφέρεται και ο Ηγησίνους, ο οποίος λέει τα εξής στο ποίημά του Ατθίς: ο γαιοσείστης Ποσειδώνας ξανά με την Άσκρα πλάγιασε κ' εκείνη, με το πέρασμα τού καιρού, του καιρού του γέννησε γιο τον Οίοκλο, ο οποίος πρώτος με τους γιους του Αλωέα υπήρξε οικιστής της Άσκρης που κατέχει τα ριζά τού πλούσιου σε πήγες Ελικώνα. Το ποίημα αυτό του Ηγησίνου δεν το διάβασα, γιατί είχε εκλείψει προ της εποχής μου. Ο Κάλλιππος όμως ο Κορίνθιος στο έργο του για τον Ορχομενό φέρνει ως αποδείξεις των λεγομένων του τους στίχους του Ηγησίνου κ' εγώ έκανα το ίδιο αντλώντας από τον Κάλλιππο. Επί των ήμερών μου ένας μόνο πύργος της Άσκρας σώζονταν και τίποτε άλλο αξιομνημόνευτο. Οι γιοι του Αλωέα πίστευαν σε τρεις μούσες, στις οποίες έδωσαν τα ονόματα Μελέτη, Μνήμη και Αοιδή ('Ωδή). Αργότερα λένε πως Ο μακεδόνας Πίερος, από τον οποίο έχει το όνομά του το γνωστό μακεδονικό βουνό, ήρθε στις Θεσπιές και εισήγαγε εννιά μούσες μεταβάλλοντας και τα ονόματά τους στα τωρινά. Ό Πίερος τα όρισε αυτά έτσι είτε γιατί τού φάνηκαν σοφότερα είτε κατόπιν χρησμού είτε γιατί έτσι τα έμαθε από κάποιο θράκα. γιατί ανέκαθεν το θρακικό έθνος και κατά τα άλλα θεωρούνταν πιο επιδέξιο από το μακεδονικό, αλλά και ζήλο μεγαλύτερο είχε για τα θρησκευτικά πράγματα. 'Άλλοι λένε πως ο ίδιος ο Πίερος είχε εννιά κόρες, στις οποίες είχε δώσει τα ίδια ονόματα, όπως και στις θεές, και όσοι είχαν ονομαστεί από τους έλληνες παιδία των μουσών ήταν παιδία των θυγατέρων του Πιέρου. Ο Μίμνερμος στο προοίμιο τού ελεγειακού ποιήματός του τού σχετικού με τη μάχη των σμυρναίων κατά τού Γύγη και των Λυδών λέει πως οι αρχαιότερες μούσες ήταν κόρες του ουρανού, ενώ άλλες νεώτερες ήταν κόρες του Δία.
Στον Ελικώνα, καθώς κανείς προχωρεί προς το άλσος των μουσών, έχει αριστερά την πηγή Άγανίππη, η οποία λένε πως ήταν κόρη του Τερμησσού. Ο Τερμησσός ρέει και αυτός περί τον Ελικώνα. Στο δρόμο που κατ' ευθείαν οδηγεί στο άλσος υπάρχει ανάγλυφη λίθινη παράσταση της Εύφημης, η οποία λένε πως ήταν η τροφός των μουσών. Μετά την παράσταση αυτή απεικονίζεται ο Λίνος σ' ένα βράχο μικρό που τον έχουν δουλέψει σε μορφή σπηλιάς. Για το Λίνο γίνονται κάθε χρόνο εναγισμοί πριν από την θυσία για τις μούσες. Λένε πως ο Λίνος αυτός ήταν γιος της Ουρανίας και του Αμφιμά¬ρου, γιου τού Ποσειδώνα και πως είχε πάρει ως μουσικός την πιο μεγάλη φήμη απ' όλους τους συγχρόνους του και τους παλαιότερους . τον σκότωσε ο Απόλλωνας, επειδή ζητούσε ίση θέση μ' αυτόν στο άσμα. Η θλίψη για το θάνατο τού Λίνου έφτασε και σ' όλες τις βαρβαρικές χώρες, ώστε έγινε και στην Αίγυπτο ένα άσμα Λίνος που από τους αιγυπτίους ονομάζεται στη γλώσσα τού τόπου μανέρως. Από τους ποιητές επών της Ελλάδας ο 'Όμηρος ξέρει πως οι έλληνες είχαν άσμα για τα πάθη τού Λίνου και λέει πως ο Ήφαιστος απεικόνισε, μεταξύ των άλλων, πάνω στην ασπίδα τού Αχιλλέα και ένα παιδί με λύρα που τραγουδούσε τα σχετικά με το Λίνο: ανάμεσά τους ένα παιδί, κρατώντας τη φόρμιγγα με τους λεπτούς ήχους, χαριτωμένα έπαιζε και τραγουδούσε για τον όμορφο Λίνο. Ο Πάμφως που έκανε για τους αθηναίους τους πιο παλιούς ύμνους ονόμασε το Λίνο Οιτόλινο αναφερόμενος στο μεγάλο θρήνο γι' αυτόν. Ή Σαπφώ που είχε διδαχτεί το όνομα Οιτόλινος από τα έπη τού Πάμφω τραγούδησε μαζί τον Άδωνι και τον Οιτόλινο. Οι Θηβαίοι λένε πως ο Αίνος είχε ταφεί στον τόπο τους και πως ο Φίλιππος τού Αμύντα μετά την ήττα των ελλήνων στη Χαιρώνεια, κατόπιν ονείρου, σήκωσε τα κόκαλα τού Αίνου και τα έφερε στη Μακεδονία. Κατόπιν άλλων ονείρων ο Φίλιππος ξαναέστειλε τα κόκαλα τού Αίνου στη Θήβα, αλλά με τον καιρό έχει εξαφανιστεί οτιδήποτε είχε στηθεί πάνω στον τάφο, καθώς και τα άλλα κατάλοιπα του τάφου που υπήρχαν εκεί. Οι Θηβαίοι έχουν και την παράδοση πως με τα τον παλιό αυτό Λίνο έζησε άλλος' Λίνος, λεγόμενος του Ισμηνίου, που ήταν δάσκαλος τής μουσικής. ο Ηρακλής, όταν ακόμα ήταν παιδί, σκότωσε αυτόν τον Λίνο. 'Έπη δεν είχε κάνει ούτε ο Λίνος τού Αμφιμάρου ούτε ο μεταγενέστερος ή αν είχαν κάνει δεν παραδόθηκαν στους κατοπινούς.
Από τα αγάλματα που υπάρχουν για τις μούσες, πρώτα είναι για όλες τις θεές, έργα του Κηφισόδοτου, προχωρώντας κανείς λίγο, συναντά άλλα τρία, έργα επίσης τού Κηφισόδοτου και άλλα τρία, έργα του Στρογγυλίωνα, ο οποίος είχε διακριθεί στην απεικόνιση βοδιών και αλόγων. τα υπόλοιπα τρία αγάλματα μουσών είναι έργα τού Ολυμπισσθένη. Παριστάνεται και ο Απόλλωνας στον Ελικώνα, μπρούντζινος, ν' αντα¬γωνίζεται με τον Ερμή για τη λύρα. Υπάρχει και ένας Διόνυσος, έργο του Λύσιππου. Το άγαλμα που παριστάνει το Διόνυσο όρθιο το αφιέρωσε ο Σύλλας και είναι έργο τού Μύρωνα, το πιο αξιοθέατο μετά τον Ερεχθέα που είχε κάνει για την Αθήνα. Ο Σύλλας δεν έκανε το ανάθημα από έργα που ανήκαν προσωπικά στον ίδιο, άλλα πήρε το άγαλμα από τους Μινύες του Ορχομενού, αυτό είναι που λένε οι έλληνες να εκφράζει κανείς την ευλάβειά του προς το θεό με ξένα θυμιάματα.Έχουν ανατεθεί και πλαστικές εικόνες των εξής ποιητών η φημισμένων μουσικών του ίδιου του Θάμυρι που παριστάνεται ήδη τυφλός, με το χέρι πάνω σε λύρα σπασμένη επίσης του Μηθυμναίου Αρίωνα πάνω σε δελφίνι. Ο γλύπτης που έκανε τον ανδριάντα του Αργείου Σακάδα και που δεν κατάλαβε το σχετικό μ' αυτόν προοίμιο τού Πινδάρου, έκανε τον αυλητή να μην είναι πιο μεγαλόσωμος από το μήκος των αυλών. Απεικονίζεται και ο Ησίοδος καθιστός, με λύρα στα γόνατα, η οποία όμως δεν ταιριάζει στον Ησίοδο από τους ίδιους τους στίχους του είναι φανερό πως τραγουδούσε φέροντας ραβδί από δάφνη.
Για τη χρονολογία τού Ησιόδου και τού Ομήρου έχω κάνει επιμελέστατη έρευνα, δεν μου είναι ευχάριστο όμως να γράψω, γιατί ξέρω την εριστική διάθεση και άλλων, ιδίως όμως των επί των ήμερών μου κριτικών της επικής ποίησης. ο θράκας Ορφέας παριστάνεται μαζί με την Τελετή, η οποία στέκεται πλάι του γύρω του παριστάνονται θηρία καμωμένα από μάρμαρο και μπρούντζο, να τον ακούν καθώς τραγουδάει.
Ανάμεσα στα αλλά ψεύδη, στα οποία δίνουν πίστη οι Έλληνες είναι και πως ο Ορφέας ήταν γιος της μούσας Καλλιόπης κι όχι της κόρης τού Πίερου και πως τα θηρία πήγαιναν κοντά του γοητευμένα από τη μελωδία κι ακόμα πως ο Ορφέας πήγε και στον Άδη ζωντανός, ζητώντας τη σύζυγό του από τους θεούς τού κάτω κόσμου. Κατά τη γνώμη μου ο Ορφέας είχε ξεπεράσει τους παλαιότερούς του στην ομορφιά των στίχων και υπήρξε μεγάλης επιρροής προσωπικότητα, επειδή οι άνθρωποι πίστεψαν πως βρήκε μυστικές τελετές για θεούς, θρησκευτικούς εξαγνισμούς από ανόσιες πράξεις, γιατρειές από αρρώστιες και μέσα για αποτροπή της οργής των θεών. Λένε πως οι γυναίκες των θρακών είχαν συνεννοηθεί κρυφά να τον σκοτώσουν, γιατί είχε πείσει τους άντρες τους να τον ακολουθούν στις περιπλανήσεις του, δεν τον σκότωναν όμως, επειδή φοβούνταν τους άντρες τους!. Πραγματοποίησαν το τόλμημα, αφού πρώτα ήπιαν πολύ κρασί. από τότε επικράτησε να μεθούν οι άντρες προτού πάνε σε μάχη. 'Άλλοι λένε πως ο Ορφέας χτυπήθηκε με κεραυνό από το θεό, κι αυτό ήταν το τέλος του' ο θεός τον κεραύνωσε για τις αποκαλύψεις που έκανε στα μυστήρια για απόρρητες αλήθειες που δεν είχαν πριν φτάσει στ' αυτιά των ανθρώπων. 'Άλλοι έχουν πει πως η σύζυγος τού 'Ορφέα είχε πεθάνει πριν απ' αυτόν και πως ο 'Ορφέας είχε πάει γι' αυτή στο Άορνο της Θεσπρωτίδας, όπου υπήρχε νεκρομαντείο από τα παλιά χρόνια . πιστεύοντας πως η ψυχή της Ευρυδίκης τον ακολουθούσε και μη βρίσκοντάς την όταν στράφηκε πίσω, αυτοκτόνησε από τη λύπη του. Οι θράκες λένε πως όσα αηδόνια έχουν τις φωλιές τους στον τάφο του 'Ορφέα, κελαηδούν πιο γλυκά και πιο δυνατά. Οι μακεδόνες που κατοικούν στην περιοχή κάτω από το βουνό Πιερία και στην πόλη Δίο λένε πως οι γυναίκες σκότωσαν τον Ορφέα εκεί' στο δρόμο από το Δίο προς το βουνό, σ' απόσταση είκοσι σταδίων από το Δίο, υπάρχει δεξιά μια κολόνα με λίθινη υδρία πάνω, στην οποία, όπως λένε οι άνθρωποι τού τόπου, υπάρχουν τα κόκαλα του Ορφέα.
Υπάρχει και ποτάμι Ελικών, του οποίου το ρεύμα προχωρεί μέχρι εβδομήντα πέντε σταδίων και κατόπιν αφανίζεται υπό τη γη. Μετά εικοσιδύο περίπου στάδια το νερό ξαναβγαίνει στην επιφάνεια και με το όνομα Βαφύρας, αντί Ελικών, χύνεται στη θάλασσα ως πλωτός ποταμός!. Οι κάτοικοι του Δίου λένε πως ο ποταμός αυτός αρχικά έρεε στην επιφάνεια της γης σ' όλη τη διαδρομή του επειδή όμως οι γυναίκες που είχαν σκοτώσει τον Ορφέα θέλησαν να πλύνουν σ' αυτόν το αίμα, ο ποταμός καταδύθηκε στη γη, για να μη συντελέσει το νερό του στον καθαρμό τού φονικού.
Στη Λάρισα άκουσα και μια άλλη παράδοση, πως υπήρχε στον 'Όλυμπο μια πόλη Λίβηθρα, στην πλευρά τού βουνού που βλέπει προς τη Μακεδονία και πως κοντά στην πόλη αυτή βρίσκονταν ο τάφος του Ορφέα. Στους Λιβήθριους είχε φτάσει ένας χρησμός τού Διονύσου από τη Θράκη, πως όταν ο ήλιος δει τα κόκαλα τού 'Ορφέα, τότε ή πόλη των Λιβηθρίων θα καταστραφεί από συν (αγριογούρουνο). Οι Λιβήθριοι δεν έδωσαν πολλή σημασία στο χρησμό, πιστεύοντας πως δεν υπάρχει άλλο θηρίο πιο μεγαλόσωμο και πιο δυνατό, ώστε να καταστρέψει αυτό την πόλη τους, αλλά και το αγριογούρουνο είναι μάλλον θρασύ παρά δυνατό. Όταν ο θεός θέλησε, έγιναν τα εξής: ένας βοσκός, περί το μεσημέρι είχε κοιμηθεί έχοντας για στήριγμα τον τάφο τού Ορφέα αν και κοιμισμένος, άρχισε να τραγουδάει στίχους του Ορφέα με φωνή δυνατή και γλυκιά. Όσοι έβοσκαν ζώα εκεί κοντά η καλλιεργούσαν, αφήνοντας τις δουλειές τους, μαζεύονταν ν' ακούσουν το τραγούδι τού κοιμισμένου βοσκού' και κάποια ώρα, αλληλοσμπρωχνόμενοι και μαλώνοντας ποιός θα βρεθεί πιο κοντά στο βοσκό, έριξαν κάτω την κολόνα και έσπασε πέφτοντας κάτω η οστεοθήκη, ώστε ο ήλιος είδε ότι υπολείπονταν από τα κοκάλα του Ορφέα. 'Αμέσως μόλις νύχτωσε, ο θεός έριξε βροχή πολλή από τον ουρανό και ο ποταμός Συς, ένας από τους περί τον 'Όλυμπο χείμαρρους, γκρέμισε τα τείχη των Λιβηθρίων, παρέσυρε τα ιερά των θεών και τα σπίτια των ανθρώπων και έπνιξε και τους ανθρώπους και τα ζώα που ήταν στην πόλη, όλα χωρίς εξαίρεση. Έτσι, αφού η πόλη Λίβηθρα καταστράφηκε, οί μακεδόνες τού Δίου, κατά τα λεγόμενα τού Λαρισαίου φίλου, πήραν στον τόπο τους τα κόκαλα του Ορφέα. Οι καταγινόμενοι με την ποίηση ξέρουν πως οι ύμνοι του Ορφέα είναι όλοι πολύ σύντομοι και συνολικά λίγοι. τους ξέρουν οι Λυκομίδες και τους τραγουδούν κατά τις τελετές των μυστηρίων. Ως καλλιτεχνικά δημιουργήματα έρχονται αμέσως μετά τους ύμνους του Όμήρου, είναι όμως σε μεγαλύτερη τιμή από το θεό παρά οι ομηρικοί ύμνοι.
Στον Ελικώνα υπάρχει μια γλυπτική εικόνα και της Αρσινόης, την οποία ο Πτολεμαίος, αν και αδελφός της, την είχε νυμφευθεί. Η Αρσινόη είναι πάνω σε στρουθοκάμηλο μπρούντζινη, φυτρώνουν και στις στρουθοκαμήλους φτερά, όπως στα πουλιά, άλλα επειδή είναι βαριές και μεγάλες, δεν μπορούν τα φτερά να τις κρατήσουν στον αέρα.
Λένε πως πρώτοι θυσίασαν στον Ελικώνα για τις μούσες και ονόμασαν το βουνό ιερό των μουσών ο Εφιάλτης και ο Ώτος, οι οποίοι έγιναν και οικιστές της 'Άσκρης . σ' αυτό αναφέρεται και ο Ηγησίνους, ο οποίος λέει τα εξής στο ποίημά του Ατθίς: ο γαιοσείστης Ποσειδώνας ξανά με την Άσκρα πλάγιασε κ' εκείνη, με το πέρασμα τού καιρού, του καιρού του γέννησε γιο τον Οίοκλο, ο οποίος πρώτος με τους γιους του Αλωέα υπήρξε οικιστής της Άσκρης που κατέχει τα ριζά τού πλούσιου σε πήγες Ελικώνα. Το ποίημα αυτό του Ηγησίνου δεν το διάβασα, γιατί είχε εκλείψει προ της εποχής μου. Ο Κάλλιππος όμως ο Κορίνθιος στο έργο του για τον Ορχομενό φέρνει ως αποδείξεις των λεγομένων του τους στίχους του Ηγησίνου κ' εγώ έκανα το ίδιο αντλώντας από τον Κάλλιππο. Επί των ήμερών μου ένας μόνο πύργος της Άσκρας σώζονταν και τίποτε άλλο αξιομνημόνευτο. Οι γιοι του Αλωέα πίστευαν σε τρεις μούσες, στις οποίες έδωσαν τα ονόματα Μελέτη, Μνήμη και Αοιδή ('Ωδή). Αργότερα λένε πως Ο μακεδόνας Πίερος, από τον οποίο έχει το όνομά του το γνωστό μακεδονικό βουνό, ήρθε στις Θεσπιές και εισήγαγε εννιά μούσες μεταβάλλοντας και τα ονόματά τους στα τωρινά. Ό Πίερος τα όρισε αυτά έτσι είτε γιατί τού φάνηκαν σοφότερα είτε κατόπιν χρησμού είτε γιατί έτσι τα έμαθε από κάποιο θράκα. γιατί ανέκαθεν το θρακικό έθνος και κατά τα άλλα θεωρούνταν πιο επιδέξιο από το μακεδονικό, αλλά και ζήλο μεγαλύτερο είχε για τα θρησκευτικά πράγματα. 'Άλλοι λένε πως ο ίδιος ο Πίερος είχε εννιά κόρες, στις οποίες είχε δώσει τα ίδια ονόματα, όπως και στις θεές, και όσοι είχαν ονομαστεί από τους έλληνες παιδία των μουσών ήταν παιδία των θυγατέρων του Πιέρου. Ο Μίμνερμος στο προοίμιο τού ελεγειακού ποιήματός του τού σχετικού με τη μάχη των σμυρναίων κατά τού Γύγη και των Λυδών λέει πως οι αρχαιότερες μούσες ήταν κόρες του ουρανού, ενώ άλλες νεώτερες ήταν κόρες του Δία.
Στον Ελικώνα, καθώς κανείς προχωρεί προς το άλσος των μουσών, έχει αριστερά την πηγή Άγανίππη, η οποία λένε πως ήταν κόρη του Τερμησσού. Ο Τερμησσός ρέει και αυτός περί τον Ελικώνα. Στο δρόμο που κατ' ευθείαν οδηγεί στο άλσος υπάρχει ανάγλυφη λίθινη παράσταση της Εύφημης, η οποία λένε πως ήταν η τροφός των μουσών. Μετά την παράσταση αυτή απεικονίζεται ο Λίνος σ' ένα βράχο μικρό που τον έχουν δουλέψει σε μορφή σπηλιάς. Για το Λίνο γίνονται κάθε χρόνο εναγισμοί πριν από την θυσία για τις μούσες. Λένε πως ο Λίνος αυτός ήταν γιος της Ουρανίας και του Αμφιμά¬ρου, γιου τού Ποσειδώνα και πως είχε πάρει ως μουσικός την πιο μεγάλη φήμη απ' όλους τους συγχρόνους του και τους παλαιότερους . τον σκότωσε ο Απόλλωνας, επειδή ζητούσε ίση θέση μ' αυτόν στο άσμα. Η θλίψη για το θάνατο τού Λίνου έφτασε και σ' όλες τις βαρβαρικές χώρες, ώστε έγινε και στην Αίγυπτο ένα άσμα Λίνος που από τους αιγυπτίους ονομάζεται στη γλώσσα τού τόπου μανέρως. Από τους ποιητές επών της Ελλάδας ο 'Όμηρος ξέρει πως οι έλληνες είχαν άσμα για τα πάθη τού Λίνου και λέει πως ο Ήφαιστος απεικόνισε, μεταξύ των άλλων, πάνω στην ασπίδα τού Αχιλλέα και ένα παιδί με λύρα που τραγουδούσε τα σχετικά με το Λίνο: ανάμεσά τους ένα παιδί, κρατώντας τη φόρμιγγα με τους λεπτούς ήχους, χαριτωμένα έπαιζε και τραγουδούσε για τον όμορφο Λίνο. Ο Πάμφως που έκανε για τους αθηναίους τους πιο παλιούς ύμνους ονόμασε το Λίνο Οιτόλινο αναφερόμενος στο μεγάλο θρήνο γι' αυτόν. Ή Σαπφώ που είχε διδαχτεί το όνομα Οιτόλινος από τα έπη τού Πάμφω τραγούδησε μαζί τον Άδωνι και τον Οιτόλινο. Οι Θηβαίοι λένε πως ο Αίνος είχε ταφεί στον τόπο τους και πως ο Φίλιππος τού Αμύντα μετά την ήττα των ελλήνων στη Χαιρώνεια, κατόπιν ονείρου, σήκωσε τα κόκαλα τού Αίνου και τα έφερε στη Μακεδονία. Κατόπιν άλλων ονείρων ο Φίλιππος ξαναέστειλε τα κόκαλα τού Αίνου στη Θήβα, αλλά με τον καιρό έχει εξαφανιστεί οτιδήποτε είχε στηθεί πάνω στον τάφο, καθώς και τα άλλα κατάλοιπα του τάφου που υπήρχαν εκεί. Οι Θηβαίοι έχουν και την παράδοση πως με τα τον παλιό αυτό Λίνο έζησε άλλος' Λίνος, λεγόμενος του Ισμηνίου, που ήταν δάσκαλος τής μουσικής. ο Ηρακλής, όταν ακόμα ήταν παιδί, σκότωσε αυτόν τον Λίνο. 'Έπη δεν είχε κάνει ούτε ο Λίνος τού Αμφιμάρου ούτε ο μεταγενέστερος ή αν είχαν κάνει δεν παραδόθηκαν στους κατοπινούς.
Από τα αγάλματα που υπάρχουν για τις μούσες, πρώτα είναι για όλες τις θεές, έργα του Κηφισόδοτου, προχωρώντας κανείς λίγο, συναντά άλλα τρία, έργα επίσης τού Κηφισόδοτου και άλλα τρία, έργα του Στρογγυλίωνα, ο οποίος είχε διακριθεί στην απεικόνιση βοδιών και αλόγων. τα υπόλοιπα τρία αγάλματα μουσών είναι έργα τού Ολυμπισσθένη. Παριστάνεται και ο Απόλλωνας στον Ελικώνα, μπρούντζινος, ν' αντα¬γωνίζεται με τον Ερμή για τη λύρα. Υπάρχει και ένας Διόνυσος, έργο του Λύσιππου. Το άγαλμα που παριστάνει το Διόνυσο όρθιο το αφιέρωσε ο Σύλλας και είναι έργο τού Μύρωνα, το πιο αξιοθέατο μετά τον Ερεχθέα που είχε κάνει για την Αθήνα. Ο Σύλλας δεν έκανε το ανάθημα από έργα που ανήκαν προσωπικά στον ίδιο, άλλα πήρε το άγαλμα από τους Μινύες του Ορχομενού, αυτό είναι που λένε οι έλληνες να εκφράζει κανείς την ευλάβειά του προς το θεό με ξένα θυμιάματα.Έχουν ανατεθεί και πλαστικές εικόνες των εξής ποιητών η φημισμένων μουσικών του ίδιου του Θάμυρι που παριστάνεται ήδη τυφλός, με το χέρι πάνω σε λύρα σπασμένη επίσης του Μηθυμναίου Αρίωνα πάνω σε δελφίνι. Ο γλύπτης που έκανε τον ανδριάντα του Αργείου Σακάδα και που δεν κατάλαβε το σχετικό μ' αυτόν προοίμιο τού Πινδάρου, έκανε τον αυλητή να μην είναι πιο μεγαλόσωμος από το μήκος των αυλών. Απεικονίζεται και ο Ησίοδος καθιστός, με λύρα στα γόνατα, η οποία όμως δεν ταιριάζει στον Ησίοδο από τους ίδιους τους στίχους του είναι φανερό πως τραγουδούσε φέροντας ραβδί από δάφνη.
Για τη χρονολογία τού Ησιόδου και τού Ομήρου έχω κάνει επιμελέστατη έρευνα, δεν μου είναι ευχάριστο όμως να γράψω, γιατί ξέρω την εριστική διάθεση και άλλων, ιδίως όμως των επί των ήμερών μου κριτικών της επικής ποίησης. ο θράκας Ορφέας παριστάνεται μαζί με την Τελετή, η οποία στέκεται πλάι του γύρω του παριστάνονται θηρία καμωμένα από μάρμαρο και μπρούντζο, να τον ακούν καθώς τραγουδάει.
Ανάμεσα στα αλλά ψεύδη, στα οποία δίνουν πίστη οι Έλληνες είναι και πως ο Ορφέας ήταν γιος της μούσας Καλλιόπης κι όχι της κόρης τού Πίερου και πως τα θηρία πήγαιναν κοντά του γοητευμένα από τη μελωδία κι ακόμα πως ο Ορφέας πήγε και στον Άδη ζωντανός, ζητώντας τη σύζυγό του από τους θεούς τού κάτω κόσμου. Κατά τη γνώμη μου ο Ορφέας είχε ξεπεράσει τους παλαιότερούς του στην ομορφιά των στίχων και υπήρξε μεγάλης επιρροής προσωπικότητα, επειδή οι άνθρωποι πίστεψαν πως βρήκε μυστικές τελετές για θεούς, θρησκευτικούς εξαγνισμούς από ανόσιες πράξεις, γιατρειές από αρρώστιες και μέσα για αποτροπή της οργής των θεών. Λένε πως οι γυναίκες των θρακών είχαν συνεννοηθεί κρυφά να τον σκοτώσουν, γιατί είχε πείσει τους άντρες τους να τον ακολουθούν στις περιπλανήσεις του, δεν τον σκότωναν όμως, επειδή φοβούνταν τους άντρες τους!. Πραγματοποίησαν το τόλμημα, αφού πρώτα ήπιαν πολύ κρασί. από τότε επικράτησε να μεθούν οι άντρες προτού πάνε σε μάχη. 'Άλλοι λένε πως ο Ορφέας χτυπήθηκε με κεραυνό από το θεό, κι αυτό ήταν το τέλος του' ο θεός τον κεραύνωσε για τις αποκαλύψεις που έκανε στα μυστήρια για απόρρητες αλήθειες που δεν είχαν πριν φτάσει στ' αυτιά των ανθρώπων. 'Άλλοι έχουν πει πως η σύζυγος τού 'Ορφέα είχε πεθάνει πριν απ' αυτόν και πως ο 'Ορφέας είχε πάει γι' αυτή στο Άορνο της Θεσπρωτίδας, όπου υπήρχε νεκρομαντείο από τα παλιά χρόνια . πιστεύοντας πως η ψυχή της Ευρυδίκης τον ακολουθούσε και μη βρίσκοντάς την όταν στράφηκε πίσω, αυτοκτόνησε από τη λύπη του. Οι θράκες λένε πως όσα αηδόνια έχουν τις φωλιές τους στον τάφο του 'Ορφέα, κελαηδούν πιο γλυκά και πιο δυνατά. Οι μακεδόνες που κατοικούν στην περιοχή κάτω από το βουνό Πιερία και στην πόλη Δίο λένε πως οι γυναίκες σκότωσαν τον Ορφέα εκεί' στο δρόμο από το Δίο προς το βουνό, σ' απόσταση είκοσι σταδίων από το Δίο, υπάρχει δεξιά μια κολόνα με λίθινη υδρία πάνω, στην οποία, όπως λένε οι άνθρωποι τού τόπου, υπάρχουν τα κόκαλα του Ορφέα.
Υπάρχει και ποτάμι Ελικών, του οποίου το ρεύμα προχωρεί μέχρι εβδομήντα πέντε σταδίων και κατόπιν αφανίζεται υπό τη γη. Μετά εικοσιδύο περίπου στάδια το νερό ξαναβγαίνει στην επιφάνεια και με το όνομα Βαφύρας, αντί Ελικών, χύνεται στη θάλασσα ως πλωτός ποταμός!. Οι κάτοικοι του Δίου λένε πως ο ποταμός αυτός αρχικά έρεε στην επιφάνεια της γης σ' όλη τη διαδρομή του επειδή όμως οι γυναίκες που είχαν σκοτώσει τον Ορφέα θέλησαν να πλύνουν σ' αυτόν το αίμα, ο ποταμός καταδύθηκε στη γη, για να μη συντελέσει το νερό του στον καθαρμό τού φονικού.
Στη Λάρισα άκουσα και μια άλλη παράδοση, πως υπήρχε στον 'Όλυμπο μια πόλη Λίβηθρα, στην πλευρά τού βουνού που βλέπει προς τη Μακεδονία και πως κοντά στην πόλη αυτή βρίσκονταν ο τάφος του Ορφέα. Στους Λιβήθριους είχε φτάσει ένας χρησμός τού Διονύσου από τη Θράκη, πως όταν ο ήλιος δει τα κόκαλα τού 'Ορφέα, τότε ή πόλη των Λιβηθρίων θα καταστραφεί από συν (αγριογούρουνο). Οι Λιβήθριοι δεν έδωσαν πολλή σημασία στο χρησμό, πιστεύοντας πως δεν υπάρχει άλλο θηρίο πιο μεγαλόσωμο και πιο δυνατό, ώστε να καταστρέψει αυτό την πόλη τους, αλλά και το αγριογούρουνο είναι μάλλον θρασύ παρά δυνατό. Όταν ο θεός θέλησε, έγιναν τα εξής: ένας βοσκός, περί το μεσημέρι είχε κοιμηθεί έχοντας για στήριγμα τον τάφο τού Ορφέα αν και κοιμισμένος, άρχισε να τραγουδάει στίχους του Ορφέα με φωνή δυνατή και γλυκιά. Όσοι έβοσκαν ζώα εκεί κοντά η καλλιεργούσαν, αφήνοντας τις δουλειές τους, μαζεύονταν ν' ακούσουν το τραγούδι τού κοιμισμένου βοσκού' και κάποια ώρα, αλληλοσμπρωχνόμενοι και μαλώνοντας ποιός θα βρεθεί πιο κοντά στο βοσκό, έριξαν κάτω την κολόνα και έσπασε πέφτοντας κάτω η οστεοθήκη, ώστε ο ήλιος είδε ότι υπολείπονταν από τα κοκάλα του Ορφέα. 'Αμέσως μόλις νύχτωσε, ο θεός έριξε βροχή πολλή από τον ουρανό και ο ποταμός Συς, ένας από τους περί τον 'Όλυμπο χείμαρρους, γκρέμισε τα τείχη των Λιβηθρίων, παρέσυρε τα ιερά των θεών και τα σπίτια των ανθρώπων και έπνιξε και τους ανθρώπους και τα ζώα που ήταν στην πόλη, όλα χωρίς εξαίρεση. Έτσι, αφού η πόλη Λίβηθρα καταστράφηκε, οί μακεδόνες τού Δίου, κατά τα λεγόμενα τού Λαρισαίου φίλου, πήραν στον τόπο τους τα κόκαλα του Ορφέα. Οι καταγινόμενοι με την ποίηση ξέρουν πως οι ύμνοι του Ορφέα είναι όλοι πολύ σύντομοι και συνολικά λίγοι. τους ξέρουν οι Λυκομίδες και τους τραγουδούν κατά τις τελετές των μυστηρίων. Ως καλλιτεχνικά δημιουργήματα έρχονται αμέσως μετά τους ύμνους του Όμήρου, είναι όμως σε μεγαλύτερη τιμή από το θεό παρά οι ομηρικοί ύμνοι.
Στον Ελικώνα υπάρχει μια γλυπτική εικόνα και της Αρσινόης, την οποία ο Πτολεμαίος, αν και αδελφός της, την είχε νυμφευθεί. Η Αρσινόη είναι πάνω σε στρουθοκάμηλο μπρούντζινη, φυτρώνουν και στις στρουθοκαμήλους φτερά, όπως στα πουλιά, άλλα επειδή είναι βαριές και μεγάλες, δεν μπορούν τα φτερά να τις κρατήσουν στον αέρα.
Υπάρχει και μια έλαφος εδώ που θηλάζει το μικρό γιο του Ηρακλή Τήλεφο και κοντά στον Τήλεφο μία αγελάδα και άγαλμα του Πριάπου αξιοθέατο, Το θεό αυτό τον τιμούν και αλλού, όπου υπάρχουν βοσκοτόπια για κατσίκια και πρόβατα η μελίσσια, στη Λάμψακο όμως τον λατρεύουν περισσότερο από τους άλλους θεούς και τον θεωρούν γιο του Διονύσου και της Αφροδίτης.Ανάμεσα στους τρίποδες που είναι αφιερωμένοι στον Ελικώνα όπιο παλιός είναι εκείνος που κατά την παράδοση είχε πάρει στη Χαλκίδα του Ευρίπου ο Ησίοδος για νίκη του σε άσμα. Ζουν και άνθρωποι περί το άλσος, στο οποίο οι Θεσπιείς κάνουν γιορτή και αγώνα, τα Μουσεία. Κάνουν και προς τιμήν του Έρωτα αγώνες με έπαθλα όχι μόνο για μουσική, άλλα και για αθλητικά αγωνίσματα. Ανηφορίζοντας από το άλσος αυτό είκοσι περίπου στάδια έχει κανείς τη λεγόμενη κρήνη του Ίππου, λένε πως τη δημιούργησε ο ίππος του Βελλεροφόντη χτυπώντας με οπλή του ποδιού το έδαφος.
Οι Βοιωτοί που ζουν περί τον Ελικώνα κράτησαν ως παράδοση τη φήμη πως ο Ησίοδος δεν έκανε άλλο ποίημα πλην των 'Έργων' και από τα 'Έργα αφαιρούν το σχετικό με τις μούσες προοίμιο υποστηρίζοντας πως το ποίημα άρχιζε με τα περί των Ερίδων. Εκεί που είναι η πηγή μου έδειξαν πλάκα μολύβδινη, πολύ φθαρμένη από την πολυκαιρία, στην οποία πάνω ήταν χαραγμένα τα 'Έργα. Υπάρχει και άλλη φήμη, διαφορετική από την προηγούμενη, πως ο Ησίοδος είχε κάνει μεγάλο αριθμό ποιημάτων, ένα που εγκωμιάζει γυναίκες και που το λένε «μεγάλας Ήοίας», τη Θεογονία, το σχετικό με το μάντη Μελάμποδα, το σχετικό με το Θησέα που κατέβηκε στον Άδη με τον Πειρίθουν, τις Παραινέσεις του Χείρωνα προορι-ζόμενες για τη μόρφωση του Αχιλλέα και αλλά πλην των Έργων και Ήμερών. Οι ίδιοι λένε και πως ο Ησίοδος είχε διδαχθεί τη μαντική από τους Ακαρνάνες και υπάρχει έπος «Μαντικά» που το διάβασα και εγώ, καθώς και ερμηνείες για θεϊκά σημάδια.
Σ' αντίθεση βρίσκονται και οι παραδόσεις, οι σχετικές με το τέλος του Ησιόδου: πως οι γιοι τού Γανύκτορα Κτίμενος και Άντιφος από τη Ναύπακτο κατέφυγαν στη Μολυκρία για το φόνο του Ησιόδου και εκεί ασέβησαν απέναντι τού Ποσειδώνα και η τιμωρία τους βρήκε στη Μολυκρία, ως προς αυτά είναι όλοι σύμφωνοι. Σχετικά με την αδελφή των δυο νέων μερικοί λένε πως την ντρόπιασε κάποιος άλλος και κακώς θεωρήθηκε ο Ησίοδος ένοχος, άλλοι όμως πως το παράπτωμα ήταν του Ησιόδου. Σε τόση αντίθεση βρίσκονται τα σχετικά με τον ίδιο τον Ησίοδο και με τα ποιήματά του.
Στην κορυφή τού Ελικώνα υπάρχει ένα μικρό ποτάμι, ο Λάμος, Στη χώρα των Θεσπιέων βρίσκεται ο λεγόμενος Δονακών, όπου είναι η πηγή τού Ναρκίσσου. στο νερό της πηγής αυτής λένε πως είχε κοιτάξει ο Νάρκισσος, ο οποίος δεν κατάλαβε πως η εικόνα που είδε ήταν δική του και ασυνείδητα ερωτεύτηκε τον εαυτό του το τέλος του τον βρήκε στην πηγή, εξ αιτίας αυτού τού έρωτα. Θα ήταν όμως ηλιθιότητα ένας που έφτασε σε ηλικία να κυριευθεί από τον έρωτα, να μην μπορεί να ξεχωρίσει τι είναι ο άνθρωπος και τι η εικόνα του ανθρώπου. Υπάρχει και άλλη φήμη για το Νάρκισσο, λιγότερο γνωστή από την προηγούμενη, παραδιδόμενη όμως κι αυτή: πως ο Νάρκισσος είχε αδελφή δίδυμη, τελείως όμοια στην εμφάνιση. Οι δύο τους είχαν τα ίδια μαλλιά, φορούσαν ίδια ενδύματα, πήγαιναν μαζί στο κυνήγι. Ο Νάρκισσος ερωτεύτηκε την αδελφή του, και όταν πέθανε, ο Νάρκισσος πήγαινε στην πηγή και ήξερε πως έβλεπε εκεί τη δική του εικόνα, όμως ένιωθε παρηγοριά μέσα στον ερωτά του να φαντάζεται πως έχει μπροστά του όχι τη δική του εικόνα, αλλά της αδελφής. Το άνθος νάρκισσος υπήρχε, νομίζω και πριν, αν κρίνει κανείς από τα ποιήματα του Πάμφω. γεννημένος αυτός πολλά χρόνια πριν από το Θεσπιέα Νάρκισσο, λέει πως η κόρη της Δήμητρας αρπάχτηκε ενώ έπαιζε και ενώ μάζευε άνθη και εξαπατήθηκε για ν' αρπαχτεί, όχι με μενεξέδες, αλλά με Ναρκίσσους.
